Meer bloggers over Orest

De masterclass voor bloggers bij 'Orest' van De Nederlandse Opera heeft heel verschillende blog-recensies opgeleverd. Mijn verhaal staat nu, met de recensies van de andere bloggers op de speciale site die DNO in de lucht bracht.
Zo krijgt een opera in het niet zo makkelijke segment van de moderne klassieke muziek de aandacht die hij verdient.

Margiono: worth the trip

Het is niet mijn favoriete genre. Liederenavonden zijn soms erg traditioneel, saai en excusez le mot: truttig. Het hoeft niet altijd. Soms heeft een zanger zoveel charisma dat hij of zij door de traditie heenbreekt. Maar ook het optreden bijvoorbeeld van de nog jonge Luca Pisaroni, in maart j.l. in de Kleine Zaal van het Concertgebouw, stond in de vorm bol van de stoffige traditie. Een net kostuumpje, bij voorkeur avondkleding, een solist bevallig gedrapeerd in de bocht van de vleugel, dat zijn zo de tradities in de uitvoering van Schubert, Brahms, Liszt en anderen.

Charlotte Margiono en Peter Nilsson in '06
foto: classical.punt.nl

Toelichting, verbindende teksten, meestal ontbreken ze. Valt buiten de cultuur van de lied-avond. Die liederen uit de negentiende en begin-twintigste eeuw exploreren de menselijke ziel, waarbij de zangstem de op zichzelf teruggeworpen mens vertegenwoordigt en de piano de rol van commentator heeft. Die interessante typering van de lied-kunst door Katja Reichenfeld komt uit het programma van het recital dat Charlotte Margiono op 13 december gaf in Amsterdam.
Meer intercities die echter vaker stoppen maken de reis naar Amsterdam langer, maar in dit geval was de uitvoering meer dan 'worth the trip'. Charlotte Margiono heeft een warme sopraan en werd buitengewoon mooi begeleid door Peter Nilsson. Ook als je zelf geen piano speelt kon je zien hoe zorgvuldig en intelligent Nilsson zijn pedalen gebruikte.
Geen volle bak voor een Nederlandse sopraan van grote naam en faam. Het publiek is grillig en onvoorspelbaar. Wat de thuisblijvers mistten en ik wel hoorde staat op Place de l'Opera in mijn recensie.

Faust in The Met

Het was in oktober 1883, de Metropolitan Opera in New York beleefde zijn eerste voorstelling. Faust van Gounod stond op het programma. Die opera was in 1859 voor het eerst in Frankrijk opgevoerd.
Op kerstavond van 1931 kwam het geluid uit The Met voor het eerst via de wireless in de huiskamers, met de opera 'Hansel und Gretel'.
De huidige opzet, waarbij per seizoen een aantal producties via bioscopen wereldwijd live te zien zijn, volgde op de eerste televisie-uitzendingen die The Met in eigen beheer maakte in 1977. Sinds enkele jaren heeft the Met het label 'Live in HD', waaronder de heel goed verzorgde uitzendingen worden geproduceerd voor inmiddels 2000 bioscopen wereldwijd.

Foto: still uit video Metropolitan Opera

Zaterdag 10 december was 'Faust' opnieuw in The Met te zien, met een sterrencast van Marina Poplavskaya, die heel goed zong, René Pape die heel goed acteerde en met Jonas Kaufmann, die álles goed deed, inclusief eruit zien. Topstemmen die op het pittige bedje dat Yannick Nézet-Séguin als dirigent neerlegde vanuit the pit van de Metropolitan in Lincoln Center, New York.

Foto: still uit video Metropolitan Opera

Of de keuzes van regisseur Des McAnuff altijd even gelukkig waren, is de vraag. Hij verplaatste het verhaal naar de eerste helft van de 20e eeuw en stopte er een moreel thema rond de ontwikkeling van de atoombom in. Niet heel slecht of heel fout maar ik kreeg zelf geregeld de gedachte dat die verwijzingen boeiend en interessant waren maar dat ze - helloooo, director, this is opera - niet zo gek veel bijdroegen.
Poplavskaya heeft niet zo veel glamour als een Netrebko maar het grote voordeel is dat ze die status ook niet op het podium met zich mee zeult. Ze stapte voluit in haar rol, inclusief de naald-vaardigheden die ze onder het zingen nodig had. Mooi was het moment waarop ze, exact op de muziek, een knipje maakte in een draad die ze aan het rijgen was.
René Pape heeft de rol van Méphistophélès al vaak gedaan, hij speelde en zong met veel gemak en met zelfs wat dansante humor en ironie. Zijn tegenspeler Kaufmann had met de rol van Faust een vehikel waarmee hij vocaal kon schitteren, ruimte kreeg voor een soms wat broeierige acteerstijl en ook nog heel fraaie pakken mocht dragen. Some guys have all the luck.

Foto: still uit video Metropolitan Opera

Ze zong mooi, Michèle Losier, die de mezzo-rol van Siébel deed. Ze moest een jongen voorstellen. Meestal zingt een sopraan of mezzo deze rol. Ik heb een aanzienlijke hekel aan het gegoochel met mannen- en vrouwenrollen, Losier zag er jongens-achtig uit maar veel meer dan potteuze stoerheid was het niet dat ze op het podium bracht.

Vette pech had Joyce DiDonato als presentatrice van de 'Live in HD'- uitzending. Haar pogingen om spelers en dirigent tot een zinnig antwoord te verleiden op die maar steeds terugkerende vraag over de 'challenges' van de rol strandden in bijna gênante nietszeggendheid. De pauzegesprekken vormen een steeds overbodiger deel van de Pathé-avonden.

Orest: bloed aan de kerstboom

Wat doet een componist, zo'n uur voor de wereldpremière van zijn opera? En hoe loopt de regisseur van die opera er na afloop bij?

Vragen die een antwoord krijgen als je de zeldzame mogelijkheid hebt bij een wereldpremière achter de schermen te kijken bij De Nederlandse Opera. 
De officiële trailer van 'Orest'

De allereerste voorstelling van Manfred Trojahns nieuwe opera ‘Orest’ was voor DNO aanleiding tien bloggers de kans te geven een Masterclass te volgen op de premièredag. Nieuwe media, zoals Twitter en blogging zijn middelen om bestaand en vooral nieuw publiek te informeren over wat er aan opera aan de Amstel gebeurt.  

DNO heeft inmiddels bijna 2000 ‘followers’ op Twitter, volgers die getipt worden voor de start van de kaartverkoop, maar ook opwarm-berichten krijgen over nieuwe producties.

Voor aanvang

foto: Hermann & Clärchen Baus

De sfeer in de wandelgangen van De Nederlandse Opera bij de eerste opvoering van Orest, op donderdag 8 december, was overigens eerder geconcentreerd dan dat er sprake leek van hysterische spanning. In de hal van het gebouw hingen witte overalls klaar voor de figuranten van het forensisch team. Dat zou de moord op Clytaemnestra onderzoeken, later die avond, op de eerste etage van het huis van Orest. Dat huis, in jaren ’70 upper middle class-stijl, zag er aan de achterkant niet uit, spaanplaat en veel hoge stalen trappen. 

Het productieproces

St

Still uit clip DNO

De bloggers, met veel en soms met weinig ervaring met opera, kregen voor de voorstelling de tijd om DNO-dramaturg Klaus Bertisch te vragen naar de voorbereiding en totstandkoming van ‘Orest’. We hoorden hoe bijna toevallig het idee ontstond. Binnen het thema van de verhalen rond de Trojaanse oorlog dit seizoen, na de dubbele ‘Iphigénie’, na ‘Elektra’ en ‘Idomeneo’ werd ook een moderne opera geprogrammeerd. Trojahn schreef voor het eerst een eigen libretto, een vervolg op de plot van ‘Elektra’ en gebaseerd op ‘Orestes’ van Euripides.

Lang nadat regisseur Katie Mitchell haar concept had moeten maken, met decor en enscenering en ruim nadat de casting was gedaan, kwam in de maand september de laatste muziek van de componist. Toch was het een harmonieus productieproces, was Bertisch' observatie. Al bleek de tijdsdruk groot en had men zelfs bij de generale een onderbreking.

‘Van wie een idee komt is minder belangrijk dan dat een idee werkt en helpt bij het realiseren van de productie’ aldus Bertisch, die aangaf dat keuzes voor de enscenering en effecten nooit op basis van commerciële motieven kunnen worden gemaakt. ‘Er is altijd de opera, en alleen die leidt tot een vormgeving door de regisseur.’

Spanning

Een vrijwel uitverkocht huis voor de eerste ‘Orest’, er was spanning voelbaar in de zaal. Dirigent Marc Albrecht kwam op, er klonken vogelgeluiden en hij had nog even even niks te doen. Orest bleek een wat fletse man, al had de stem van bariton Dietrich Henschel een soort onrust, een gekte die voor zijn rol passend was. ‘Moeder, moeder, waarom kijk je me aan, met een gebroken blik?’

foto: Hermann & Clärchen Baus

In zijn huis, met op de bovenetage goed zichtbaar de crime-scene, de plaats waar Clytaemnestra gruwelijk was vermoord, waren mannen bezig. Niet erg jaren ’70, de forensische recherche die in witte overalls de sporen van de moord onderzocht en later opruimde. Beneden werd Orest uitgedaagd door Apollo. ‘Kwelt het je, beste vriend, dat ik jou voorbestemde om mijn bijl te zijn?’ Zanger Finnur Bjarnason had een fraaie tenorstem, zijn twink-looks zorgvuldig weggeschminkt naar de offensieve Apollo.

Overal klonk de soundscape van de vrouwenstemmen in het hoofd van Orest, ze fluisterden zijn naam. Angstaanjagend geluid uit alle hoeken van het gebouw.

De handeling boven, van de forensisch experts, en beneden in de kamer van Orest, leidden tot de moord van Orest op Helena. Met een open einde eindigde het het verhaal. Orest en Hermione, hebben ze een toekomst?

Merkwaardig realisme

Aan vormen als magisch- en hyperrealisme heeft regisseur Katie Mitchell met haar enscenering van ‘Orest’ een nieuwe categorie toegevoegd: merkwaardig realisme. Of ze het heeft bedoeld weet ik niet, maar het lukte me geen moment om Orest en de andere rollen in hun jaren ’70 outfit níet te zien als figuren uit de Griekse klassieke verhalen. De setting was een huis uit een aflevering van Derrick, er stond zelfs een kerstboom, maar het bleef een Grieks drama. In deze productie zaten voor mij als toeschouwer veel dilemma’s. Filmische muziek, maar geen filmmuziek, het realisme op het toneel, waar het toch nooit mensen werden van vlees en bloed. Al leek dat bloed op de muren en bij de kerstboom behoorlijk echt. De ‘CSI’-mannen in slow motion en de zangers daar doorheen in gewoon tempo. De moord op Helena, met een werktuig uit het Gamma-assortiment. Aan een stroomkabel, dus toch jaren ’70. Die scène leverde in mijn buurt in de zaal een schaterlach op. Bedoeld, of een ongewenst effect van een merkwaardige (lees: mislukte) vormgeving van die moord?

foto: Hermann & Clärchen Baus

Het was een voorstelling die in al die waanzin, dood, bloed, muziek en handeling je geen moment losliet. Onontkoombaar. Anderhalf uur vlogen om. Niet te makkelijk, en niet voor ieders oren aantrekkelijk. Maar met grote kwaliteit.  

After party

De bloggers raakten in discussie op de after-party in de bar. Er waren verrassende, originele en soms zeer tegengestelde meningen. ‘Heb jij het vogelgeluid gehoord aan het begin’? ‘Maar heb je ze ook aan het einde gehoord?’ ‘Waren ze er dan?’ 'Geen idee’.

still uit clip DNO

Componist/librettist Trojahn, die een uur voor aanvang schijnbaar kalm in de kantine van het Muziektheater stond, wat kijkend, pratend, bellend, werd gelukgewenst met het succes van zijn opera. En de regisseur, Katie Mitchell, die zo zichtbaar genietend van haar effecten in de trailer van ‘Orest’ de kijkers had gewaarschuwd: ‘there will be old blood, invisible blood and blood that comes out of people in the present action of a murder.’ Ze wandelde opgewekt en zichtbaar tevreden met een kleine trolley het gebouw uit. De nacht in. 


'Orest' is bij De Nederlandse Opera nog te zien tot en met 28 december.

Tsjechov in fragmenten

Er zijn van die voorstellingen, producties of stukken die wat mij betreft ieder seizoen wel in het pakket mogen zitten. De 'Vier Letzte Lieder' van Strauss bijvoorbeeld, kamermuziek van Rachmaninof, tenminste 1 deel uit de Ring des Nibelungen van Wagner, een passion van Bach en: een stuk van Tsjechov. Niemand maakt zulke mooie taal en dialogen op basis van observaties over de liefde en de leegte.
Ik wil ieder seizoen wel een Kersentuin, een Meeuw, Oom Wanja of -het allerliefst - een Drie Zusters.

ik weet niet wat ik met mijn 
handen moet doen
ze hangen er zo raar bij


denkt u echt
dat ik niet weet
wat er met me aan de hand
is
natuurlijk weet ik dat

De acteurs van de Antwerpse theatergroep De Tijd verzamelden voor de voorstelling 'nRus' hun favoriete fragmenten uit het werk van Anton Tsjechov en monteerden ze tot een geheel. Al is dat laatste het minst sterke deel van de voorstelling.

mijn eerste vrouw is in haar
jonge jaren gestorven. Aan
domheid


De acteurs zitten op een terras, klapstoeltjes, achter het podium. De vloer lijkt sneeuw. Het decor bestaat uit hangende takken - kersenhout?- en de muziek is elektronisch. Bewerkingen van muziek van Tsjaikovski.
Er zijn monologen, dialogen. Soms herken ik een rol of een tekst. De acteurs hebben een prachtige dictie en het gevoileerde van echte Vlamingen. Allemaal mooi. Subtiel licht, subtiel geluid.

foto: W. Wtterwulghe

Acteurs spelen teksten, analyseren ze, zoeken naar subtekst. Dat is hun vak en kennelijk hebben ze met die ogen hun fragmenten Tsjechov verzameld. Maar als publiek weet ik dat allemaal niet. En daar gaat het mis met deze mooie en indrukwekkende productie. Je weet dat het fragmenten zijn, het blijven fragmenten, de rode draad is Tsjechov maar het denkwerk over de montage van de teksten is niet transparant. En daarmee blijven het mooie teksten, goed uitgesproken en van heel dichtbij te volgen in de kleine zaal van de Schouwburg. Maar het is minder dan het had kunnen zijn.
Niet heel veel minder, trouwens.

Het einde van de Russische herfst

Het Rotterdams Philharmonisch Orkest viert dit najaar 'Russische Herfst' met een aantal concerten vol muziek 'van Tsjaikovski tot Sjostakovitsj'. Dankzij voormalig chef-dirigent en Rus Valery Gergiev is er altijd al wel aandacht voor muziek uit het Oosten, maar van oktober tot december was er een speciale serie. Een originele Lada reed door Rotterdam, de laatste weken, ter promotie. Je moet wat om de zaal vol te krijgen in deze lastige tijden.
Die zaal zat behoorlijk vol, gisteravond. Niet - zoals meestal - omdat Yannick Nézet-Séguin voor het orkest stond. Die zit in New York, druk met zijn zeer eervolle serie uitvoeringen van de opera Faust. Hij dirigeert het orkest van the Met en een star-studded cast met o.a. Jonas Kaufmann, René Pape en Marina Poplavskaya.

Martin Helmchen
 [foto: Marco Borggreve]

In Rotterdam was Sir Mark Elder ingevlogen, ook niet de eerste de beste. Hij deed een programma met voor de pauze Beethoven, niet heel Russisch. Het jonge talent Martin Helmchen maakte zijn debuut bij het Rotterdamse orkest.
Een pianoconcert van Beethoven, hoe spannend kan dat zijn? Nou...met een dirigent die het orkest neerzet als een echt kamerorkest en een solist die virtuoos en met veel visie een stuk kan spelen, is dat behoorlijk spannend. Het mozarteske eerste deel was breathtaking en het langzame tweede deel, waarin de schaduwen van de Romantiek al vooruitvallen, was prachtig. Het viel me op hoeveel ruimte de cadensen krijgen in deze compositie en hoe lekker de solist ermee aan de slag ging. Er moest een klein, fraai toegiftje aan te pas komen om het publiek uiteindelijk naar de pauzekoffie te krijgen.

Sir Mark Elder

De Vierde van Sjostakovitsj was heel lang een beroemd stuk...omdat het op de plank lag. Stalin was not amused en vond het 'obsceen modernistisch'. Het werd in 1936 geschreven maar pas in de jaren '60 voor het eerst uitgevoerd. Dirigent Mark Elder nam even de tijd om in een toelichting vooraf het stuk in een context te plaatsen. Dat werkte goed.
Het podium stond vol met strijkers, bassen, de voorgeschreven twee harpen en een uitgebreid slagwerk. Het orkest bulderde, de dirigent smeet het volume van extreem hard naar fluisterzacht. Een dik uur spanning, die oploste in een heel langzaam en subtiel einde.
De Russische herfst in Rotterdam is, net na het begin van de meteorologische winter, helaas alweer voorbij.