vrijdag 9 december 2011

Orest: bloed aan de kerstboom


Wat doet een componist, zo'n uur voor de wereldpremière van zijn opera? En hoe loopt de regisseur van die opera er na afloop bij?
Vragen die een antwoord krijgen als je de zeldzame mogelijkheid hebt bij een wereldpremière achter de schermen te kijken bij De Nederlandse Opera. 
De officiële trailer van 'Orest'





De allereerste voorstelling van Manfred Trojahns nieuwe opera ‘Orest’ was voor DNO aanleiding tien bloggers de kans te geven een Masterclass te volgen op de premièredag. Nieuwe media, zoals Twitter en blogging zijn middelen om bestaand en vooral nieuw publiek te informeren over wat er aan opera aan de Amstel gebeurt.  
DNO heeft inmiddels bijna 2000 ‘followers’ op Twitter, volgers die getipt worden voor de start van de kaartverkoop, maar ook opwarm-berichten krijgen over nieuwe producties.

Voor aanvang
foto: Hermann & Clärchen Baus
De sfeer in de wandelgangen van De Nederlandse Opera bij de eerste opvoering van Orest, op donderdag 8 december, was overigens eerder geconcentreerd dan dat er sprake leek van hysterische spanning. In de hal van het gebouw hingen witte overalls klaar voor de figuranten van het forensisch team. Dat zou de moord op Clytaemnestra onderzoeken, later die avond, op de eerste etage van het huis van Orest. Dat huis, in jaren ’70 upper middle class-stijl, zag er aan de achterkant niet uit, spaanplaat en veel hoge stalen trappen. 

Het productieproces
St
Still uit clip DNO
De bloggers, met veel en soms met weinig ervaring met opera, kregen voor de voorstelling de tijd om DNO-dramaturg Klaus Bertisch te vragen naar de voorbereiding en totstandkoming van ‘Orest’. We hoorden hoe bijna toevallig het idee ontstond. Binnen het thema van de verhalen rond de Trojaanse oorlog dit seizoen, na de dubbele ‘Iphigénie’, na ‘Elektra’ en ‘Idomeneo’ werd ook een moderne opera geprogrammeerd. Trojahn schreef voor het eerst een eigen libretto, een vervolg op de plot van ‘Elektra’ en gebaseerd op ‘Orestes’ van Euripides.
Lang nadat regisseur Katie Mitchell haar concept had moeten maken, met decor en enscenering en ruim nadat de casting was gedaan, kwam in de maand september de laatste muziek van de componist. Toch was het een harmonieus productieproces, was Bertisch' observatie. Al bleek de tijdsdruk groot en had men zelfs bij de generale een onderbreking.
‘Van wie een idee komt is minder belangrijk dan dat een idee werkt en helpt bij het realiseren van de productie’ aldus Bertisch, die aangaf dat keuzes voor de enscenering en effecten nooit op basis van commerciële motieven kunnen worden gemaakt. ‘Er is altijd de opera, en alleen die leidt tot een vormgeving door de regisseur.’

Spanning
Een vrijwel uitverkocht huis voor de eerste ‘Orest’, er was spanning voelbaar in de zaal. Dirigent Marc Albrecht kwam op, er klonken vogelgeluiden en hij had nog even even niks te doen. Orest bleek een wat fletse man, al had de stem van bariton Dietrich Henschel een soort onrust, een gekte die voor zijn rol passend was. ‘Moeder, moeder, waarom kijk je me aan, met een gebroken blik?’
foto: Hermann & Clärchen Baus
In zijn huis, met op de bovenetage goed zichtbaar de crime-scene, de plaats waar Clytaemnestra gruwelijk was vermoord, waren mannen bezig. Niet erg jaren ’70, de forensische recherche die in witte overalls de sporen van de moord onderzocht en later opruimde. Beneden werd Orest uitgedaagd door Apollo. ‘Kwelt het je, beste vriend, dat ik jou voorbestemde om mijn bijl te zijn?’ Zanger Finnur Bjarnason had een fraaie tenorstem, zijn twink-looks zorgvuldig weggeschminkt naar de offensieve Apollo.
Overal klonk de soundscape van de vrouwenstemmen in het hoofd van Orest, ze fluisterden zijn naam. Angstaanjagend geluid uit alle hoeken van het gebouw.
De handeling boven, van de forensisch experts, en beneden in de kamer van Orest, leidden tot de moord van Orest op Helena. Met een open einde eindigde het het verhaal. Orest en Hermione, hebben ze een toekomst?

Merkwaardig realisme
Aan vormen als magisch- en hyperrealisme heeft regisseur Katie Mitchell met haar enscenering van ‘Orest’ een nieuwe categorie toegevoegd: merkwaardig realisme. Of ze het heeft bedoeld weet ik niet, maar het lukte me geen moment om Orest en de andere rollen in hun jaren ’70 outfit níet te zien als figuren uit de Griekse klassieke verhalen. De setting was een huis uit een aflevering van Derrick, er stond zelfs een kerstboom, maar het bleef een Grieks drama. In deze productie zaten voor mij als toeschouwer veel dilemma’s. Filmische muziek, maar geen filmmuziek, het realisme op het toneel, waar het toch nooit mensen werden van vlees en bloed. Al leek dat bloed op de muren en bij de kerstboom behoorlijk echt. De ‘CSI’-mannen in slow motion en de zangers daar doorheen in gewoon tempo. De moord op Helena, met een werktuig uit het Gamma-assortiment. Aan een stroomkabel, dus toch jaren ’70. Die scène leverde in mijn buurt in de zaal een schaterlach op. Bedoeld, of een ongewenst effect van een merkwaardige (lees: mislukte) vormgeving van die moord?
foto: Hermann & Clärchen Baus
Het was een voorstelling die in al die waanzin, dood, bloed, muziek en handeling je geen moment losliet. Onontkoombaar. Anderhalf uur vlogen om. Niet te makkelijk, en niet voor ieders oren aantrekkelijk. Maar met grote kwaliteit.  

After party
De bloggers raakten in discussie op de after-party in de bar. Er waren verrassende, originele en soms zeer tegengestelde meningen. ‘Heb jij het vogelgeluid gehoord aan het begin’? ‘Maar heb je ze ook aan het einde gehoord?’ ‘Waren ze er dan?’ 'Geen idee’.
still uit clip DNO
Componist/librettist Trojahn, die een uur voor aanvang schijnbaar kalm in de kantine van het Muziektheater stond, wat kijkend, pratend, bellend, werd gelukgewenst met het succes van zijn opera. En de regisseur, Katie Mitchell, die zo zichtbaar genietend van haar effecten in de trailer van ‘Orest’ de kijkers had gewaarschuwd: ‘there will be old blood, invisible blood and blood that comes out of people in the present action of a murder.’ Ze wandelde opgewekt en zichtbaar tevreden met een kleine trolley het gebouw uit. De nacht in. 


'Orest' is bij De Nederlandse Opera nog te zien tot en met 28 december.