Adembenemende Einstein on the Beach

Scenefoto Einstein on the Beach (foto: Lucie Jansch)

Gisteravond naast me, op het tweede balkon van het Muziektheater, zat een gezin, althans ik neem aan dat ze zo'n soort eenheid waren. Man, vrouw, twee kinderen van een jaar of twaalf. Als ze niet snel tijdens het kwartiertje koffie dat ik nam, zijn weggelopen, hebben ze de hele voorstelling integraal gezien. Bijna 5 uur Einstein on the Beach. Muisstil en met ieder een toneelkijkertje.

Het is een veelzeggend detail in een voorstelling die ik niet snel zal vergeten. Nu al het allermooiste dat ik in 2013 denk te gaan zien? Ach, waarom niet. Einstein on the Beach is een werk dat heel lang geleden in Rotterdam en Amsterdam te zien was, niet lang na de wereldpremière in Avignon in 1976. In die tijd kwam ik in de zomer nog al eens in het zuiden van Frankrijk, misschien was ik wel in de buurt toen.

Cast en team Einstein on the Beach
Foto: ©ois

Maar die première heb ik gemist (Pierre Audi was er wel bij, als zestienjarige, vertelde hij bij de persbijeenkomst voorafgaand aan de Amsterdamse première, op 5 januari 2013). Er waren kort daarna nog voorstellingen in Rotterdam en Amsterdam, waar ik me vaag de opwinding over herinner. Het net nieuwe werk ging dat najaar nog twee keer voor een uitverkochte Met in New York voor tweemaal vierduizend mensen, en verdween daarna van het toneel voor lange tijd. Er bleef een dikke ton schuld over en componist Philip Glass werd weer taxichauffeur in New York.

Het was - op zijn Amerikaans - verplicht voor chauffeurs om hun naam te zeggen als ze een klant oppikten. Een keer, zo vertelde Glass in een interview, boog een dame zich naar hem en zei: weet u dat u dezelfde naam heeft als een hele beroemde componist?

Philip Glass
Foto: ©ois

'Einstein' is terug op het podium, het gezelschap met dansers, acteurs, zangers en The Philip Glass Ensemble maakt een wereldtour en doet deze dagen Amsterdam aan. Ik was bij de première, en hoewel niet 'in functie' kon ik dankzij een uiterst vriendelijke persmedewerker van De Nederlandse Opera toch bij de persontvangst vooraf zijn. Wat persmensen, de directie van De Nederlandse Opera stonden verzameld in de Koninginnekamer van het Muziektheater. En toen was daar ineens het hele productieteam van Einstein on the Beach: de charismatische Robert Wilson, de stijlvolle Lucinda Childs en de goedmoedige, wat bescheiden Philip Glass, inmiddels 75.

Lucinda Childs, Philip Glass, Robert Wilson
Foto: ©ois

Wilson legde uit hoe belangrijk de veranderingen zijn in deze productie in vergelijking tot de eerste op het gebied van het licht. Bij Wilson is licht essentieel, en met de nieuwe led-technieken zijn meer en andere dingen mogelijk.

En toen begon de voorstelling, of eigenlijk was hij al begonnen toen ik een minuut of tien voor aanvang de zaal binnenkwam. In de orkestbak zat Jon Gibson al te spelen op een keyboard, en om de zoveel tijd klom een koorlid van achter uit de bak naar boven.  

Zo begonnen vier en een half uur theater. Niet echt opera, want met maar 1 vocaal solostuk (dat Glass er net voor de première inschreef omdat de zangeres klaagde dat ze niet eens een echte aria te zingen kreeg), niet echt een jazzconcert, want de saxofoonsolo was weliswaar hartverscheurend mooi maar niet zo lang. Hij deed denken aan het werk van Albert Ayler, de spirituele 'geest' van de drie-eenheid Coltrane (de vader), Eric Dolphy (de zoon) en Ayler (de heilige geest). Niet echt een popconcert, als leek het soms even Pink Floyd of Deep Purple. Niet echt een dansvoorstelling, daarvoor stonden de dansers te vaak stil. Al is het aandeel van choreografe Lucinda Childs onmiskenbaar groot in deze voorstelling.

De makers van EOB in Amsterdam
 Foto: ©ois

Geen pauze, je kon vrij in en uit lopen. Met een hoekplaats is dat niet handig, maar tijdens de eerste twee uur werd er nauwelijks gelopen. Daarna ontstond er meer beweging en dat gaf wat onrust maar het hoorde wel bij de sfeer van de avond.

Door Philip Glass gesigneerd programmaboek

Zo af en toe stelde ik me voor hoe het geweest moet zijn in 1976. Hoe de zaal toen vol verbazing en verwarring moet hebben gekeken naar dit Gesamtkunstwerk dat met eindeloos repeterende teksten en muziekthema's een enorme betovering geeft. Of verveling, als je er niks mee hebt.

Als ik zou proberen het in omvang en impact haast niet onder woorden te brengen werk Einstein on the Beach te typeren, zou het zijn dat het lijkt alsof je in een museum van moderne Amerikaanse kunst bent, en dat de zaal en de werken muziek gaan maken en gaan bewegen. Andy Warhol, Richard Serra, Roy Lichtenstein, zulke kunstenaars.

Bijna vijf uur later liep ik, nog naar ademhappend, weer buiten op de gracht. Met in het hoofd een fascinerende ervaring. En bedenkend dat dit wellicht het mooiste zou zijn dat ik dit jaar ga zien. En het was pas 5 januari.